با وجود آنکه کمتر از شش ماه تا آغاز چهل‌وچهارمین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر باقی مانده، هنوز دبیر این رویداد مهم هنری معرفی نشده است. این تأخیر در انتخاب دبیر، در حالی رخ داده که جشنواره تئاتر فجر یکی از معتبرترین و قدیمی‌ترین جشنواره‌های هنری کشور محسوب می‌شود و در تقویم جهانی نیز جایگاهی قابل توجه دارد.
نبود سیاست‌گذاری مشخص در انتخاب دبیر؛ ضعف ساختاری در مدیریت جشنواره
با گذشت بیش از چهار دهه از عمر جشنواره تئاتر فجر، انتظار می‌رفت روند انتخاب دبیر این رویداد هنری به یک فرآیند منظم و قابل پیش‌بینی تبدیل شود. با این حال، همچنان شاهد بی‌برنامگی و تأخیرهای مکرر در معرفی مدیر اجرایی این جشنواره هستیم. بررسی روند انتخاب دبیر در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که این تأخیر امسال بی‌سابقه بوده و احتمالاً به انتصاب دیرهنگام مدیرکل هنرهای نمایشی نیز مرتبط است.
جشنواره‌ای با جایگاه جهانی اما کاهش نقش ملی
اگرچه جشنواره تئاتر فجر در سال‌های اخیر به دلیل تغییر در سیستم اعطای نوبت اجرای عمومی به گروه‌های نمایشی، بخشی از اهمیت پیشین خود را از دست داده، اما همچنان در سطح بین‌المللی به عنوان یکی از معدود جشنواره‌های معتبر منطقه شناخته می‌شود. این جشنواره در گذشته نقش مهمی در معرفی استعدادهای تازه و فراهم‌سازی فرصت اجرا برای گروه‌های نمایشی داشت، اما با تغییرات ساختاری، این کارکرد تا حد زیادی کمرنگ شده است.
مرور زمان‌بندی معرفی دبیران در دوره‌های گذشته
بررسی تاریخچه انتخاب دبیران جشنواره تئاتر فجر نشان می‌دهد که در برخی دوره‌ها، دبیر بلافاصله پس از پایان دوره قبلی معرفی شده و در برخی دیگر، این فرآیند تا ماه‌های پایانی سال به تأخیر افتاده است. برای نمونه:
- مهدی حامد سقایان، دبیر دوره چهل‌ودوم، نیمه مرداد ۱۴۰۲ معرفی شد.
- خیرالله تقیانی‌پور، دبیر دوره چهل‌وسوم، ششم تیر ۱۴۰۳ حکم گرفت.
- کوروش زارعی، دبیر دوره چهل‌ویکم، ۱۶ خرداد ۱۴۰۱ منصوب شد.
- حسین مسافر آستانه، دبیر دوره‌های چهلم و سی‌ونهم، در اسفند ۱۳۹۹ و تیر ۱۳۹۹ حکم گرفت.
- نادر برهانی‌مرند، دبیر دوره‌های سی‌وهفتم و سی‌وهشتم، در اردیبهشت ۱۳۹۷ و فروردین ۱۳۹۸ منصوب شد.
- فرهاد مهندس‌پور، دبیر دوره سی‌وششم، در خرداد ۱۳۹۶ حکم گرفت.
- سعید اسدی، دبیر دوره‌های سی‌وچهارم و سی‌وپنجم، در اردیبهشت و بهمن ۱۳۹۴ منصوب شد.
این روند نشان می‌دهد که زمان‌بندی انتخاب دبیر نه‌تنها منظم نیست، بلکه در برخی دوره‌ها دبیر تنها چند ماه برای برنامه‌ریزی جشنواره فرصت داشته است.
چالش‌های بین‌المللی جشنواره؛ نبود برنامه‌ریزی بلندمدت
یکی از مهم‌ترین نقاط ضعف جشنواره تئاتر فجر، بخش بین‌الملل آن است. حضور گروه‌های خارجی در این رویداد نیازمند رایزنی‌های طولانی‌مدت و برنامه‌ریزی دقیق است. با توجه به اینکه گروه‌های معتبر بین‌المللی برنامه اجراهای خود را از یک تا دو سال قبل تنظیم می‌کنند، نبود دبیر و تأخیر در آغاز فرآیند اجرایی، عملاً امکان دعوت از این گروه‌ها را از بین می‌برد. شرایط سیاسی و اقتصادی نیز مزید بر علت شده و باعث شده در سال‌های اخیر، حضور گروه‌های خارجی در جشنواره بسیار محدود باشد.
لزوم اصلاح ساختار اجرایی و برنامه‌ریزی دقیق
ساخت و آماده‌سازی یک اثر نمایشی، فرآیندی زمان‌بر و چندماهه است. از تأیید متن تا بازبینی و انتخاب نهایی، مراحل مختلفی باید طی شود که نیازمند مدیریت منسجم و زمان کافی است. نبود دبیر در زمان مناسب، نه‌تنها روند اجرایی جشنواره را مختل می‌کند، بلکه فرصت‌های بین‌المللی و ملی را نیز از بین می‌برد.
جمع‌بندی: جشنواره‌ای با ظرفیت بالا اما گرفتار بی‌برنامگی
جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر همچنان یکی از مهم‌ترین رویدادهای هنری کشور است، اما تأخیر در انتخاب دبیر و نبود سیاست‌گذاری مشخص، آسیب جدی به اعتبار و کیفیت این جشنواره وارد کرده است. حتی در شرایط خاص سیاسی و اجتماعی، مانند جنگ تحمیلی ۱۲ روزه اخیر، می‌توان با برنامه‌ریزی دقیق‌تر، از فرصت‌های فرهنگی بهره‌برداری کرد. انتخاب به‌موقع دبیر جشنواره، نخستین گام در مسیر احیای جایگاه واقعی تئاتر فجر در سطح ملی و بین‌المللی است.
