باستان‌شناسان در جریان نخستین فصل کاوش در محوطه تاریخی «خان باجی‌سرا» در حریم منظر فرهنگی ماسوله، موفق به شناسایی محوطه‌ای استقراری و کارگاه ذوب فلز متعلق به دوره پایانی سلجوقیان شدند؛ کشفی که گامی مهم در مسیر تکمیل مستندات پرونده ثبت جهانی ماسوله به شمار می‌رود.
عبدالرضا مهاجری‌نژاد، سرپرست هیأت باستان‌شناسی این پروژه، با بیان اینکه هدف اصلی از این کاوش تهیه مدارک لازم برای ثبت جهانی منظر فرهنگی ماسوله بوده است، گفت: یافته‌های جدید شامل مدارک ارزنده‌ای از فرایند چهار مرحله‌ای ذوب سنگ آهن و استحصال آهن اسفنجی است.
به گفته وی، در جریان کاوش‌های انجام‌شده در ترانشه ۳، شواهدی از تولید فراورده‌هایی همچون شیشه سیلیسی و مس نیز به‌دست آمده و حجم گسترده سرباره‌های فلزی و دمی‌های سفالی نشان از فعالیت مداوم این کارگاه صنعتی در دوره‌ای طولانی دارد.
مهاجری‌نژاد با اشاره به مقایسه تطبیقی ساختار کوره‌ها و یافته‌های فرهنگی، تأکید کرد: این کارگاه فلزگری نه‌تنها متعلق به اواخر دوران سلجوقی است بلکه تحت‌تأثیر مستقیم سنت‌های آسیای مرکزی شکل گرفته است.
در این فصل کاوش، جمعی از اساتید و پژوهشگران حوزه‌های میان‌رشته‌ای از دانشگاه علوم و آکادمیک چین نیز حضور داشتند و به‌مدت دو هفته در مطالعات میدانی همراهی کردند.
کاوش‌های صورت‌گرفته به پیشنهاد اداره‌کل امور پایگاه‌های وزارت میراث فرهنگی و با همکاری اداره میراث گیلان، امور پایگاه ماسوله و مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری انجام شده است.
بر اساس این گزارش، مطالعات باستان‌شناسی اخیر در ادامه تلاش‌هایی است که طی سال‌های گذشته به‌صورت مقطعی با هدف شناسایی بسترهای تاریخی صنعت فلزکاری در حریم ماسوله آغاز شده بود. پرسش اصلی محققان نیز این است که چگونه و چرا ساکنان ماسوله در ارتفاعی بالغ بر ۲۵۰۰ متر از سطح دریا، اقدام به ایجاد کارگاه‌های ذوب فلز کرده‌اند.
ماسوله، روستای تاریخی و پلکانی واقع در ۲۵ کیلومتری جنوب‌غربی فومن، سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و از سال ۱۳۹۰ به‌طور جدی در مسیر ثبت جهانی قرار گرفت. در شهریور ۱۴۰۲ این پرونده در چهل‌وپنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو بررسی شد اما به دلیل برخی ابهام‌ها، با نظر مشورتی شورای ایکوموس به تعویق افتاد. اکنون ایران این فرصت را دارد تا با تکمیل مستندات علمی، پرونده را مجدداً بدون محدودیت سهمیه به یونسکو ارائه دهد.
