استان گیلان با وجود بارندگی‌های فراوان و اقلیم مرطوب، توانسته میزان فرسایش خاک را به سطحی پایین‌تر از میانگین کشوری برساند. معاون فنی و آبخیزداری اداره‌کل منابع طبیعی گیلان اعلام کرد که متوسط فرسایش خاک در این استان بین ۵ تا ۸ تن در هر هکتار است؛ رقمی که حدود ۵۰ درصد کمتر از میانگین کشور محسوب می‌شود.
تأثیر اقلیم و پوشش گیاهی بر کاهش فرسایش خاک
محمدرضا شکوری، معاون فنی و آبخیزداری گیلان، با اشاره به نقش مهم پوشش گیاهی در کنترل فرسایش خاک، اظهار کرد: در عرصه‌های جنگلی استان که دارای پوشش درختی هستند، میزان فرسایش به طور میانگین بین ۰.۱ تا ۲ تن در هکتار است. این آمار نشان‌دهنده تأثیر مستقیم پوشش گیاهی در کاهش فرسایش و حفظ منابع خاکی است.
وی افزود: در مناطقی با پوشش کم، فرسایش خاک به ۵ تا ۸ تن در هکتار می‌رسد که اگرچه نسبت به میانگین کشوری پایین‌تر است، اما در مقایسه با میانگین جهانی، چهار تا پنج برابر بیشتر است. این موضوع ضرورت اجرای پروژه‌های آبخیزداری را دوچندان می‌کند.
اجرای پروژه‌های آبخیزداری در ۶۰ درصد حوضه‌های گیلان
شکوری با تأکید بر اهمیت مدیریت منابع آب و خاک، آبخیزداری را علمی دانست که هدف آن جلوگیری از فرسایش، سیلاب و رسوب و همچنین تأمین کمی و کیفی منابع آب است. وی اعلام کرد که تاکنون مطالعات آبخیزداری در ۶۰ درصد از حوضه‌های آبخیز استان انجام شده و اجرای پروژه‌ها بر اساس این مطالعات و با توجه به بودجه‌های سالانه در حال پیگیری است.
پروژه‌های آبخیزداری در گیلان به سه روش بیولوژیکی، مکانیکی و بیومکانیکی اجرا می‌شوند. در روش بیولوژیکی، با جنگل‌کاری و تقویت پوشش مرتعی، از ایجاد روان‌آب و سیلاب در ارتفاعات جلوگیری می‌شود. در روش مکانیکی، سازه‌هایی با مصالحی مانند سنگ، سیمان و گابیون در مسیر آبراهه‌ها ساخته می‌شود تا سرعت جریان آب کاهش یافته و فرصت نفوذ به زمین فراهم شود. این سازه‌ها همچنین مانع انتقال رسوبات به پایین‌دست شده و از خسارات سیلاب جلوگیری می‌کنند.
لغزش‌های زمین و تهدید روستاها؛ ضرورت مطالعات دقیق
معاون فنی آبخیزداری گیلان با اشاره به نقش بالادست و ارتفاعات در بروز فرسایش و سیلاب، از انجام مطالعات لغزش زمین در سطح استان خبر داد. وی گفت: بخشی از رانش‌های زمین ناشی از فرسایش شدید است که می‌تواند برخی روستاها را تهدید کند. بنابراین، شناسایی نقاط بحرانی و اجرای اقدامات پیشگیرانه در این مناطق اهمیت بالایی دارد.
مشارکت مردمی در حفظ مراتع و پوشش گیاهی
شکوری پوشش گیاهی را مهم‌ترین سد طبیعی در برابر فرسایش خاک دانست و افزود: ریشه گیاهان مانند شبکه‌ای در هم تنیده، خاک را تثبیت کرده و مانع از شسته شدن آن توسط روان‌آب می‌شود. در استان گیلان ۲۴۴ هزار هکتار مرتع وجود دارد که در قالب ۴۵۱ سامان عرفی مدیریت می‌شود. اجرای طرح‌های مرتعداری با مشارکت دامداران و جوامع محلی، یکی از راهکارهای مؤثر برای حفظ پوشش گیاهی و جلوگیری از تخریب منابع طبیعی است.
جمع‌بندی
استان گیلان با بهره‌گیری از ظرفیت‌های طبیعی و اجرای پروژه‌های هدفمند آبخیزداری، توانسته میزان فرسایش خاک را به سطحی پایین‌تر از میانگین کشوری برساند. با این حال، چالش‌هایی مانند لغزش زمین، بارندگی‌های شدید و تخریب پوشش گیاهی همچنان وجود دارد. ادامه مطالعات تخصصی، توسعه زیرساخت‌های حفاظتی و مشارکت مردمی، می‌تواند مسیر پایداری منابع خاکی و آبی استان را هموارتر کند.
