واشنگتن به دنبال مهار نفوذ ایران در سوریه: آیا «سوریه جدید» در منطقه خاورمیانه در حال شکل‌گیری است؟

اخرین آپدیت در آبان 20, 1404 توسط حمید رضا گیلانی

در تحولی جدید در معادلات پیچیده خاورمیانه، به رغم اظهارات پنتاگون مبنی بر کاهش تدریجی نیروهای آمریکایی در سوریه، شواهد و تحلیل‌ها از افزایش چشمگیر حضور نظامی و تکاپوهای دیپلماتیک واشنگتن در این کشور حکایت دارد. کارشناسان مسائل منطقه بر این باورند که این همگرایی ظاهری نه به معنای دوستی، بلکه بخشی از یک استراتژی گسترده‌تر برای مهار نفوذ ایران و تضمین منافع آمریکا و اسرائیل در بلندمدت است؛ هدفی که می‌تواند به شکل‌گیری یک "سوریه جدید" در منطقه منجر شود.

افزایش حضور نظامی آمریکا در سوریه: تغییر راهبرد از خروج به بازدارندگی

محمدعلی حسن‌نیا، تحلیلگر مسائل خاورمیانه، در گفتگو با ایسنا، به فعال شدن مجدد نیروهای نظامی آمریکا در سوریه اشاره کرده و این رویداد را در تضاد با وعده‌های قبلی پنتاگون مبنی بر کاهش نیروها تا پایان سال ۲۰۲۵ دانست. به گفته وی، از تابستان ۲۰۲۵، رشته‌ای از حوادث هم‌زمان، واشنگتن را به بازنگری محاسبات خود وادار کرده است. حملات پهپادی و راکتی گروه‌های وابسته به محور مقاومت در مرز بوکمال – القائم علیه مواضع آمریکایی، نشان داد که کاهش نیروها می‌تواند به خلأ امنیتی منجر شده و راه را برای گسترش نفوذ ایران در شرق سوریه هموار کند.

این تحلیلگر معتقد است این حملات، راهبرد واشنگتن را از "خروج" به "بازآرایی برای بازدارندگی ایران" تغییر داده است. همچنین، حملات هوایی گسترده ترکیه علیه نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) در ماه اوت، موجب شد آمریکا برای جلوگیری از فروپاشی شریک اصلی خود در شمال‌شرق سوریه، پایگاه‌های شرق فرات را با سامانه‌های پدافندی تقویت کند. این اقدام نه تنها برای ایجاد بازدارندگی در برابر ترکیه بود، بلکه پیامی قوی از حمایت واشنگتن از نیروهای دموکراتیک سوریه نیز محسوب می‌شود.

هدف استراتژیک واشنگتن: مهار محور مقاومت و حفظ نفوذ در سوریه

حسن‌نیا تاکید می‌کند که بازگشت نیروها و تقویت پایگاه‌های آمریکایی در سوریه تنها به بهانه "تهدید داعش" نیست، بلکه بخش اصلی یک راهبرد بازدارندگی چندوجهی در برابر ایران، روسیه و ترکیه است. وی تصریح کرد: "تهدید داعش بهانه‌ای تاکتیکی است، در حالی که مهار محور مقاومت و حفظ نفوذ در معادله امنیتی سوریه، هدف راهبردی و اصلی واشنگتن به شمار می‌رود." این استراتژی، ابعاد گسترده‌تری از صرف مبارزه با گروه‌های تروریستی را در بر می‌گیرد.

عوامل کلیدی در تغییر رویکرد آمریکا در سوریه:

تشدید حملات محور مقاومت: حملات علیه مواضع آمریکا در مرزها، نگرانی واشنگتن را از گسترش نفوذ ایران افزایش داده است.

حملات ترکیه به SDF: برای جلوگیری از تضعیف شریک اصلی خود، آمریکا به تقویت نظامی و پدافندی در منطقه شرق فرات روی آورده است.

تغییر دکترین ایران در شام: تلاش ایران برای تغییر نقش خود از بازدارندگی به بازسازی جایگاه و قدرت، دمشق را به مرکزی استراتژیک برای آمریکا تبدیل کرده است.

ملاقات‌های محرمانه و احتمال پایگاه جدید: تلاش آمریکا برای کنترل دمشق

این تحلیلگر به ملاقات‌های مکرر مقامات آمریکایی با احمد الشرع (الجولانی)، رهبر هیئت تحریرالشام، اشاره کرده و دلیل آن را ترس از قدرت رو به افزایش ایران در سوریه دانست. وی بیان کرد که ایران پس از سقوط رژیم اسد، به دنبال تغییر دکترین خود در شام و بازسازی جایگاه و قدرتش در این کشور است، که این امر سوریه را برای آمریکایی‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار ساخته است. در این راستا، آمریکا بارها با الجولانی دیدار کرده تا او را به یک توافق امنیتی کامل متعهد کند.

در خصوص احتمال ایجاد پایگاه نظامی آمریکایی در نزدیکی دمشق، اگرچه وزارت خارجه دولت انتقالی سوریه این گزارش‌ها را تکذیب کرده، اما حسن‌نیا معتقد است که در صورت تحقق، هدف آن نه مبارزه با داعش، بلکه ایجاد یک پایگاه نفوذ ژئوپلیتیک در محور دمشق–جنوب سوریه خواهد بود. این پایگاه اهداف استراتژیک زیر را دنبال می‌کند:

نظارت بر محور ایران – لبنان

بازدارندگی در برابر روسیه

کنترل فضای "شام جدید" (منظور از شام جدید، طرحی برای یکپارچگی اقتصادی و سیاسی منطقه شام است که می‌تواند بازیگران جدیدی را وارد معادله کند و منافع آمریکا را تحت تأثیر قرار دهد.)

اسرائیل و پروژه "کریدور داوود": بازیگران منطقه‌ای و آینده سوریه

حسن‌نیا در تحلیل ارتباط میان تحکیم مواضع ایالات متحده در شمال شرق سوریه و فعالیت‌های شدیدتر رژیم صهیونیستی، اشاره کرد که اسرائیل در سوریه رویکردی متفاوت و تندتر از آمریکا دارد. اسرائیل به دنبال ایجاد اقلیم‌های کوچکتر کردی و دروزی در این کشور است تا بتواند "کریدور داوود" (احتمالاً اشاره‌ای به ایجاد مناطق حائل یا مسیرهای نفوذ امنیتی برای اسرائیل) را فعال کند. این اقدام دو هدف اصلی را دنبال می‌کند:

جلوگیری از قدرت‌گیری دوباره مقاومت و ایران در جنوب سوریه.

ممانعت از ورود و استقرار ترکیه در سوریه.

سوریه ۱۹۷۹: چشم‌انداز "عادی‌سازی کنترل‌شده" آمریکا در خاورمیانه

در پاسخ به این پرسش که آیا هدف آمریکا از پیشرفت‌های دیپلماتیک و افزایش حضور نظامی در سوریه، ایجاد "سوریه جدید" در منطقه است، این تحلیلگر اظهار داشت: "آمریکا درصدد است از سوریه به عنوان هاب نظامی و لجستیکی خود استفاده کند. بعد از خروج از عراق و کاهش نیروهایش، فضای سوریه برای این کار بسیار مساعد است و می‌تواند راحت‌تر در این فضای بزرگ، موضوع کلان تغییر در خاورمیانه را در قسمت کوچکی از این منطقه دنبال کند."

وی افزود، آمریکا در فضای کنونی پس از سقوط خاندان اسد، به دنبال پروژه قدیمی "نرمال‌سازی کنترل‌شده" است؛ همکاری محدود و مشروط با دمشق برای تضمین ثبات منطقه‌ای، بدون بازگشت به مداخله‌گری قبلی. هدف این است که سوریه مانند مصر در سال ۱۹۷۹ (پس از پیمان کمپ دیوید که مصر با اسرائیل صلح کرد و از نظر نظامی کنترل‌شده شد) شود، با این شرط که فاقد قدرت نظامی و تهاجمی باشد.

خروج بدون از دست دادن نفوذ: استراتژی واشنگتن برای مدیریت گذار در سوریه

با توجه به تجربه تلخ خروج آمریکا از افغانستان، واشنگتن در سوریه به دنبال "خروجِ بدون از دست‌ دادن نفوذ" یا "مدیریت گذار به حضور غیرمستقیم" است. این راهبرد که پیشتر ترامپ به آن اشاره کرده بود، بر این اصل استوار است که کشورهای دیگر هزینه را بپردازند، اما مدیریت و رهبری با آمریکا باشد. این رویکرد از سوریه گرفته تا کشورهای خلیج فارس و حتی بازسازی غزه در دستور کار آمریکا قرار دارد و نشان‌دهنده تلاش واشنگتن برای حفظ هژمونی خود با شیوه‌های نوین در منطقه پرتحول خاورمیانه است.

پایگاه خبری دیارگیل